در این زمینه، با مصطفی احمدی، رئیس اتحادیه فروشندگان آجیل و خشکبار، گفت‌وگو کرده‌ایم.
محصول امسال خشکبار و آجیل چگونه بوده است؟
امسال شاید از نظر تامین محصولاتی که در این حوزه برداشت شده، بد نباشند و این تولیدات کفاف مصرف و حتی رقمی بیش از مصرف را بدهد، اما به‌دلیل کم‌آبی، محصول امسال کیفیت بالای سال‌های قبل را ندارد. شاید در زمینه خشکبار مهم‌ترین موضوع پسته باشد که امسال گرچه در حوزه پسته به میزان سال‌های قبل تولید داریم، اما کیفیت این کالا مانند قبل نیست. این اتفاق در شرایطی رخ می‌دهد که سال دیگر شاهد برگزاری رقابت‌های جام‌جهانی در روسیه هستیم و از همین حالا افغان‌ها وارد بازار شده‌اند و کالای ایرانی را در حجمی چند برابر سال‌های گذشته خریداری می‌کنند تا هنگام بازی‌های جام‌جهانی آن را به روسیه
صادر کنند.
البته به‌واسطه پایین‌بودن تعرفه‌های گمرکی برای افغانستان به نظر می‌رسد تجار ایرانی سال‌هاست خود ترجیح می‌دهند کالای‌شان به نام افغانی و از طریق افغانستان صادر شود. اکنون هم همین مسئله صادرات پسته به افغانستان را افزایش داده است؟
افغان‌ها هر سال محصولات ما را خریداری می‌کردند؛ چراکه به‌واسطه شرایط این کشور و جنگ‌‌زده‌بودن آن، برخی کشورها شرایط تعرفه‌ای بهتری برای آن لحاظ می‌کنند و تجارت با افغانستان در برخی موارد راحت‌تر است بر همین اساس، گاه ممکن است تجار چنین تصمیمی گرفته باشند، اما اکنون شرایط فرق کرده و به نفع افغان‌ها تغییر کرده است. اکنون برخی از صادرکنندگان ما از دور خارج شده‌اند؛ چراکه در گذشته خود صادرکننده کالا را به افغانستان می‌برد و از طریق این کشور به صادرات می‌پرداخت، اما مدتی است خود افغان‌ها به شهرهایی مانند رفسنجان، سیرجان و… می‌روند و محصول موردنیاز را مستقیم از باغدار خریداری می‌کنند. از سوی دیگر، در ماه‌های گذشته شاهد نوسانات نرخ ارز هم بوده‌ایم.
این در حالی است که اگر نرخ ارز تنها صد تومان افزایش پیدا کند، برای صادرات پسته این رقم حدود ۸۰۰ تا ۹۰۰ تومان می‌شود؛ چراکه قیمت متوسط هر کیلو پسته حدود هشت تا ۹ دلار است و در حالت کلی، قیمت‌های این کالا از 6 تا هفت دلار شروع شده و تا ۱۶ دلار نیز پیش می‌رود.
آیا در صورت گرانی بیش از این، امکان رقابت ایران با دیگر کشورها وجود خواهد داشت؟
با توجه به شرایط و بالابودن هزینه‌های تولید در ایران قیمت نهایی ما در این سال‌ها بالاتر رفته و رقابت برای ما دشوارتر از قبل شده است. در ماه‌های گذشته نیز با توجه به نوسانات نرخ ارز قیمت‌ها افزایش یافته که البته این موضوع به مواردی مانند شب یلدا مرتبط نمی‌شود. حال اگر یک قلم کالا مانند پسته قیمتی مضاعف پیدا کند، طبیعی است که قیمت دیگر محصولات هم تغییر خواهد کرد؛ چراکه وقتی قیمت پسته به کیلویی ۶۰تا ۷۰ هزار تومان می‌رسد، هیچ‌وقت تخمه ژاپنی ۱۵ هزار تومان باقی نمی‌ماند و قیمت آن هم حداقل ۲۵ هزار تومان می‌شود. در سال‌های گذشته، هزینه‌های بالای تولید موجب شده است شرایط دشواری را تجربه کنیم و در حالی که تا ۱۵ سال گذشته اولین تولیدکننده آجیل و خشکبار دنیا بودیم، اکنون در برخی موارد رتبه پنج و 6 بازار را هم نداشته باشیم؛ برای مثال، تخمه کدوی مرمری ما رتبه اول دنیا را داشت، اما حالا شاید پنجمین رتبه این بخش را هم نداشته باشیم.
البته همگان بر این نکته تاکید دارند که با توجه به واقعی نبودن قیمت آب در ایران، قیمت محصولات کشاورزی نسبت به کشورهای دیگر ارزان‌تر تمام می‌شود. شما این مسئله را قبول ندارید؟
هزینه تولید تنها به آب مربوط نمی‌شود و اگر موارد متعددی مانند کود، دستمزد کارگر و… را نیز در نظر بگیریم، مشخص می‌شود که قیمت تولید ما درنهایت بسیار بالاست.
تخمه آفتابگردان چینی به‌وفور وارد ایران می‌شود، حال گرچه مدتی است به‌دلیل گرانی نرخ ارز کمی قیمت این کالا بالا رفته، تا دو ماه قبل آفتابگردان چینی پنج‌هزار تومان بود و نمونه ایرانی ۱۲ تا ۱۳ هزار تومان هزینه داشت.
به‌هرحال، همه این موارد در صادرات اثرگذار است و اگر بنا بر حمایت از تولید گذاشته می‌شود، این راه درستی نیست که تنها تعرفه واردات کالای خارجی را کاهش یا افزایش دهیم تا در بازار داخلی شاهد تورم نباشیم.
در موارد متعدد، تعرفه واردات انواع خشکبار رقم پایینی در نظر گرفته می‌شود تا نیاز داخلی تامین شود، اما کفایت صرف به تعرفه، روند درستی نیست؛ چراکه در این سال‌ها در موارد متعدد شاهد بوده‌ایم که برخی تولیدکنندگان کالای خود را در داخل کشور نفروخته و ترجیح می‌دهند آن را صادر کنند.
عمده خریداران خشکبار ایرانی کدام کشورها هستند؟
ژاپن، چین، هند، روسیه و افغانستان و کشورهای آسیایی را می‌توان بازارهای اصلی خشکبار ایرانی دانست، اما در کشورهای اروپایی حتی پس از برجام ورود چندانی نداشته‌ایم.
با توجه به قیمت‌های فعلی فکر می‌کنید در بازارهای داخلی امکان خرید خشکبار وجود دارد؟
حتی در دو ماه گذشته و با افزایش نرخ ارز قدرت خرید مردم کمتر از قبل شده است؛ چراکه بسیاری افراد نمی‌توانند پسته ۸۰ یا ۹۰ هزار تومانی را خریداری کنند. حتی اکنون توان مردم در حد همین قیمت‌ها هم نیست.
در میان محصولات مختلف، چند درصد آن‌ها داخلی محسوب می‌شود؟
تخمه ژاپنی صددرصد تولید داخل است و در حوزه تخمه کدو بخشی از بازار از طریق واردات از چین تامین می‌شود و شاید نیمی از کالای مصرفی، وارداتی باشند. برخی اقلام هم هستند که اگر واردات نداشته باشند با توجه به هزینه‌های سنگین تولید امکانی برای تامین آن‌ها وجود نخواهد داشت یا حداقل قیمت‌ها دو برابر قیمت فعلی می‌شود.
بر همین اساس، برای تعادل بازار مجبوریم در این زمینه‌ها واردات داشته باشیم؛ برای مثال بادام زمینی آستانه زمانی در کل دنیا مشتری داشت، اما در سال‌های گذشته، بسیاری از تولیدکنندگان به‌واسطه شرایط مجبور شده‌اند زمین‌های خود را به ویلا تبدیل کرده و بفروشند؛ چراکه وقتی هزینه تولید بالا می‌رود و امکانی برای رقابت آن‌ها باقی نمی‌ماند. حالا بادام زمینی چین با نصف قیمت ایران وارد می‌شود و درنهایت، تولیدات ما در این بخش اصلا قابل اعتنا نبوده و اگر بخواهیم واردات چین را قطع کنیم، دیگر چیزی باقی نمی‌ماند.
آیا از نظر کیفیت و ارزش غذایی خشکبار خارجی با نمونه ایرانی قابلیت رقابت دارد؟
یکی از موضوعات اصلی آن است که هیچ‌یک از محصولات خارجی وارداتی ارزش غذایی نداشته و تنها ظاهر آن‌ها شبیه آجیل ماست؛ چراکه این‌ها به گونه‌ای کاشت و برداشت می‌شوند که عقیم شده‌اند، اما کالاهای ایرانی ارزش غذایی و دارویی داشته و برای همین است که از کشورهای مختلف حتی چین آجیل ایرانی وارد می‌کنند.
