?نوشته کاظم گلخنی
?
?این شهر که در سال ۱۳۳۵ شمسی فقط پانزده هزار نفر جمعیت داشت.که البته این توسعه نیافتگی نتیجه توجه عمده سلسله قاجار به بندر بوشهر و همچنین توجهات حکومت پهلوی اول به بنادر خوزستان از جمله آبادان و خرمشهر بود.
ضمن اینکه بیشتر این توجهات ناشی از فشار سیاسی دول بیگانه در ابتدای جنگ جهانی دوم بوده است.
?آغاز مهاجرت
با این حال و با شروع گسترش مدنیت در بندرعباس و توسعه ابتدایی شهری در دهه ۳۰ اولین مهاجرت ها از روستاهای اطراف بندرعباس صورت گرفت این طیف از مهاجران از روستاهای نظیر خورگو ، فین و احمدی جذب در مراکز دولتی نظیر پلیس و ژاندرمری شدند و محلاتی نیز با نام زادگاهشان در شهر شکل گرفت که البته در ادوار بعد مهاجرین همین رویه را دنبال کردند.
?دومین مهاجرت
در دهه چهل شمسی موج دیگری از مهاجرت شکل گرفت عمده مهاجرین از اهالی منطقه فین ، قلعه قاضی و میناب بودند و در حوزه های دیگری از جمله آموزش و پرورش و دیگر ادارات شهر به بندرعباس به کار مشغول شدند، با این وجود این مهاجرت ها در قیاس با مهاجرت گسترده اواسط دهه پنجاه چندان پر تعداد نبود.
?مهاجرت سوم
در این زمان به سبب ایجاد بنادر اقتصاد مهمی که بعدها بنادر شهید رجایی و شهید باهنر نام گرفت موجی از مهاجرت به بندرعباس صورت گرفت.
این موج از مهاجران علاوه بر روستاییان هرمزگانی، مهاجرانی از استان های همجوار نیز حضور داشته و به واسطه کار در دو اسکله بزرگ ساکن بندرعباس شدند.
?در اواخر دهه پنجاه شمسی بندرعباس جایگاه خود را به عنوان بندر اول کشور بدست آورده بود و شهر در حال گسترش بود به حدی که شهرداری درگیر معضل حاشیه نشینی شد، این حاشیه نشینان عموما به دنبال تصرف عدوانی زمین و ساخت و ساز غیرقانونی در حاشیه شهر بودند.
موضوع مهم دیگر شکل گیری پادگان ها و پایگاههای ارتش در دهه پنجاه بود.عمده این مراکز نظامی مهم در حاشیه شهر شکل گرفتند و به تعبیری در حومه شهر ساخته شدند اما سالها بعد و با گسترش فیزیکی شهر از دو طرف غرب و شرق توسعه شهر متوقف شد ، از این رو گسترش عرضی شهر در ابتدای دهه شصت با ایجاد خیابان کمربندی فعلی ،باعث شکل گیری محلات چاهستانی ها، درخت سبز ،نخل پیرمرد ، شیر اول و سوم شد.
ضمن اینکه محله دوهزار که قبل از انقلاب شکل گرفته بود نیز در سالهای بعد از انقلاب گسترش یافت و سکونتگاههای غیر رسمی ساخته شده در این منطقه گسترش یافت بدین ترتیب ابعادی از معضلات اجتماعی با شکل گیری گسترده حاشیه نشینی آغاز شد.
?آغاز حاشیه نشینی
با پیروزی انقلاب اسلامی برخی از مهاجران روستایی در بندرعباس با تکیه بر شعار زمین از آن خداست شروع به تملک غیرقانونی زمین کرده و در محلات عموما حاشیه خیابان کمربندی ،دو هزار و شهناز (آیت الله غفاری فعلی) به ساخت و ساز رو آورده و محلاتی شکل گرفتند که عملا در نوع خود پدیده هستند و از هیچ ساختار مهندسی پیروی نمی کنند، خانه هایی با ابعاد مختلف کوچه هایی پدید آورد که بعضا رفت و آمد دو نفر را به سختی میسر می کند، دولت نیز در آن سالها مجبور به خدمات دهی به آنها بود و برق و آب و تلفن این منازل عجیب و غریب بدون هیچ مجوزی اهدا شد. محلاتی که بعضا به واسطه تنگنا و ناتوانی در رفت و آمد به ماوای افراد خلافکار تبدیل شد.
?مهاجرت ادامه دارد
موج مهاجران بعدی در شروع جنگ تحمیلی افرادی بودند که عموما از استان خوزستان وارد بندرعباس شده و عمدتا در محله ششصد دستگاه که از منازل سازمانی دولتی بود سکنی گزیدند.بعدها این محله نیز گسترش یافت.جمعیت بندرعباس طی فقط پانزده سال پانزده برابر شده بود.
? گویی مسئولان حوزه شهری از این پیشرفت سریع عملا جا مانده بودند اما این در آن روزگار پر خطر جنگ این مساٸل کوچکترین مشکل بود و طبعا همه در فکر دفاع مقدس و راندن متجاوز بودند.
? شفاف تر اینکه نمی شود قصوری که را در آن ایام رخ داده را امروز متوجه فردی یا سازمانی دانست.البته همه شهرها با این مشکل مواجه نبودند و فقط معدود شهرهایی مثل بندرعباس و یا کرج با امواج مهاجر دست و پنجه نرم کرد.
?و باز هم مهاجرت
موج بعدی مهاجرت در سالهای پس از جنگ تحمیلی و دوران سازندگی رخ داد بندرعباس به دور از حملات دشمن بندرگاه مهم و اول ایران حالا با اتصال راه آهن به تمام کشور خدمات رسانی می کرد و همین امر موجب حضور گسترده طیف های مهاجر شد این بار در بین مهاجران ، کردها ، عراقی های رانده شده و بخصوص افغانستانی ها و همچنین اهالی مناطق غربی ایران بیشتر دیده می شدند اینان اغلب در اسکله ها و شرکت های خدمات دریایی بکار مشغول شدند و جالب اینکه بسرعت با فرهنگ هرمزگان مانوس شدند و آرام آرام پایه گذار شهرک های حاشیه شهر مثل چهچکور و شهرک توحید (شقو) شدند.
?عموم این طیف از مهاجران
افرادی کم درآمد و فقیر بودند که حالا آروزی خانه دار شدن آنها را مجبور میکرد در حواشی شهر بی قاعده و بی مجوز خانه سازی کنند و البته دولت هم مجبور به خدمات دهی بود.
?دولت بهار و ادامه بدبختی
این اوضاع درهم و برهم حتی به گوش بانک جهانی نیز رسید و در ابتدای دهه هشتاد بانک جهانی قصد داشت با یک ارائه یک وام کلان دولت را در ساماندهی بافت های شهر بندرعباس یاری کند که البته با غرض ورزی و کارشکنی غرب و بی برنامگی دولت احمدی نژاد مسکوت ماند.
?در دوران دولت مهرورزی احمدی نژاد شرایط تغییر کرد دولت به جای توجه به احیای بافت های فرسوده به انبوه سازی رو آورد مهاجرت کمتر شده اما نیازها افزایش یافته بود از این رو انبوه سازی نظیر شهرک های پیامبر اعظم حداقل یک پیامد داشت و آن پایان دوران بی قاعده سازی را نوید می داد پایان دریایی از خانه های غیر استاندارد کج معوج بافت های فرسوده اما درد این جا بود که اهالی زندگی در این محلات که همه گونه خدماتی در دسترس داشتند به آپارتمان های جدید دور از مرکز شهر را ترجیح میدهند.
?بدین ترتیب جدا از محلات نوپای مسکن مهر و گلشهرهای جنوبی و شمالی باقی محلات شهر در حوزه بافت فرسوده محسوب شدند. نمای کلی این محلات به نحوی بود که خدمات رسانی از قبیل تردد خودرو آتش نشانی ،اورژانس و حتی خودروهای جمع آوری زباله و از همه مهمتر تردد پلیس را در خیلی از کوچه ها ناممکن کرد، این مشکل به حدی وسعت پیدا کرد تا به امروز نیز ادامه داشته است.از سویی ساخت و سازها در این حوزه که هشتاد درصد شهر محسوب می شود مربوط به چند دهه قبل است و عمدتا مصالح بکار رفته استاندارد نیستند و در صورت وقوع زلزله با توجه به نمای کلی محلات فاجعه ای بس عظیم روی میدهد.
?یک دریا فرسودگی
در زمینه توسعه و ارتقای فرهنگی و ورزشی نیز هر چند در یک دهه اخیر با ساخت فرهنگ سرا و زمین های ورزشی کوچک اقداماتی صورت گرفته اما در تناسب جرم خیزی این محلات و میزان توزیع و فروش مواد مخدر و تشویق به تخلف نسبتی ناموزون است و جای کاری زیادی باقی گذاشته است.
?و در آخر شهرداری در این حوزه دست تنها مانده است و با وجود صراحت بزرگان کشور در حل این معضل معظم که بانی بسیاری از مشکلات بندرعباس شده است دولتها توان و عزم راسخی در دست زدن به ترکیب ناموزون شهری را نداشته اند، شهری با دریایی از بافت فرسوده که پتانسیل هر معضلی را می تواند فراهم کند و این از ثمرات مهاجرت های بی رویه به بندرعباس است.شهری که به سرعت رشد کرد ولی اسیر همین سرعت شد.
کاظم گلخنی،
